De asielprocedure in Nederland

De vluchtelingenstatus in de Europese Unie en Nederland biedt bescherming aan personen die in hun land van herkomst worden vervolgd of ernstige bedreigingen ondervinden. Dit artikel zal kort de hoofdpunten van deze procedure in Nederland bespreken en de stappen die een aanvrager moet doorlopen om de bovengenoemde status te verkrijgen.

Het fundament van het asielsysteem in de EU is het Verdrag van Genève betreffende de status van vluchtelingen van 1951 en het bijbehorende Protocol van 1967. Deze documenten leggen de definitie van een vluchteling vast, stellen het beginsel van non-refoulement vast en vormen de basisgaranties die vervolgens in de wetgeving van de EU zijn geïmplementeerd.

Een andere belangrijke bron is het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, dat in artikel 18 expliciet het recht op asiel vastlegt, en artikel 19 verbiedt collectieve uitzetting en deportatie in geval van een bedreiging voor het leven of de vrijheid.

Op het niveau van de Europese Unie is een complex van rechtshandelingen vastgesteld dat het Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel (GEAS) vormt, waaronder: Richtlijn 2011/95/EU over de erkenning en inhoud van internationale bescherming, Richtlijn 2013/32/EU over procedures voor het verlenen en intrekken van de status, en Richtlijn 2013/33/EU over normen voor de opvang van personen die om internationale bescherming verzoeken. Deze richtlijnen zijn geïmplementeerd in de nationale wetgeving van Nederland, inclusief de Vreemdelingenwet 2000 en de bijbehorende lagere regelgeving die het asielproces regelt.

Procedures voor het verkrijgen van de vluchtelingenstatus in Nederland

In Nederland worden de asielprocedures gereguleerd door de nationale wetgeving, die in overeenstemming is met de EU-richtlijnen. Het belangrijkste orgaan dat verantwoordelijk is voor de behandeling van asielaanvragen is de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

Algemene Asielprocedure (AA)

De Algemene Asielprocedure (AA) is de standaardprocedure en duurt doorgaans 6 dagen. In sommige gevallen kan deze worden verlengd tot 9 dagen (AA+). Tijdens deze procedure ondergaat de aanvrager een interview waarin zijn persoonlijke gegevens, reisroute en de redenen voor het verzoek om asiel worden besproken.

Verlengde Asielprocedure (VA)

Als een aanvraag niet binnen de algemene procedure kan worden afgehandeld, gaat deze over naar de verlengde procedure, die enkele maanden of langer kan duren. De aanvrager kan worden overgeplaatst naar een andere opvangorganisatie en is niet verplicht om dagelijks het IND-kantoor te bezoeken. De overgang naar de VA vindt plaats in de volgende gevallen:

De aanvrager is jonger dan 12 jaar en is zonder ouders aangekomen.
De aanvrager is ziek en heeft behandeling nodig voordat hij een verklaring kan afleggen over de redenen voor zijn vlucht.
De IND heeft extra tijd nodig om een beslissing te nemen, bijvoorbeeld voor aanvullend onderzoek.
Er is geen tolk beschikbaar.
Er is een gezin dat ook de VA doorloopt.
Er is een tijdelijk tekort aan ervaren personeel bij de IND.

Herhaalde asielaanvraag (HASA)

Personen die eerder een afwijzing van hun asielverzoek hebben ontvangen, kunnen een herhaalde asielaanvraag (HASA) indienen als er nieuwe omstandigheden of bewijzen zijn die niet eerder zijn overwogen.

Dublinprocedure

De Dublinprocedure wordt toegepast als een andere EU-lidstaat, een EER-land of Zwitserland wordt geacht verantwoordelijk te zijn voor de behandeling van het asielverzoek. Dit is gebaseerd op de bepalingen van Verordening (EU) nr. 604/2013 (Dublin III), die de criteria vaststelt voor het bepalen van de verantwoordelijke staat.

De procedure wordt gestart in de volgende gevallen:

De aanvrager heeft eerder al asiel aangevraagd in een ander EU/EER-land/Zwitserland.
De eerste binnenkomst in Europa vond plaats via een andere staat, bijvoorbeeld op illegale wijze.
Een andere staat heeft de aanvrager een Schengenvisum of een verblijfsvergunning verleend.

Kenmerken van de procedure:

De procedure is kort van duur.
De aanvrager wordt gehuisvest in een opvangcentrum van het COA (Centraal Orgaan opvang asielzoekers).
Er vindt één gehoor plaats met de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Hierbij worden de persoonlijke gegevens, nationaliteit en reisroute vastgesteld. De omstandigheden met betrekking tot de asielgronden (bijvoorbeeld vervolging) worden in dit gesprek niet besproken. De aanvrager kan echter uitleggen waarom hij vindt dat Nederland zijn zaak moet behandelen en zijn mening geven over de overdracht van zijn zaak aan een andere staat.
Na bevestiging van de overdracht wordt de aanvrager overgebracht naar het verantwoordelijke land.
In geval van een afwijzing door de IND heeft de aanvrager het recht om in beroep te gaan bij de Nederlandse rechtbank en behoudt hij vaak het recht op verblijf in het opvangcentrum gedurende de behandeling van de klacht.
Als tijdens het proces blijkt dat Nederland toch verantwoordelijk is voor de behandeling van de zaak, wordt de aanvraag overgedragen naar de Algemene Asielprocedure (AA/AA+).

Vereenvoudigde procedure

Deze procedure wordt toegepast in gevallen waarin:

De aanvrager afkomstig is uit een land dat als veilig wordt beschouwd.
De aanvrager een burger van de EU is.
De aanvrager al bescherming heeft in een andere EU/EER-lidstaat/Zwitserland.

Aanvragers uit veilige landen van herkomst of EU-burgers kunnen een vereenvoudigde procedure doorlopen, die sneller is dan de standaardprocedure. De lijst van veilige landen wordt door de Nederlandse overheid vastgesteld en regelmatig bijgewerkt.

De procedure verloopt versneld. De aanvrager wordt gehuisvest in een opvangcentrum en wacht op een oproep voor een enkel gehoor met de Immigratie- en Naturalisatiedienst. Tijdens dit interview worden zijn persoonlijke gegevens, nationaliteit, reisroute en de redenen voor de aanvraag geverifieerd. Als de persoon al de vluchtelingenstatus of een andere vorm van bescherming heeft in een ander EU-land, richt de aandacht zich niet zozeer op de omstandigheden in het land van herkomst, maar op de uitleg van de redenen waarom hij de staat waar hij bescherming kreeg, heeft verlaten.

Na het gehoor neemt de IND een beslissing, doorgaans binnen enkele dagen. Als er echter behoefte is aan nader onderzoek, wordt de zaak overgedragen naar een langere procedure – ofwel de algemene (AA/AA+), ofwel de verlengde. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als er twijfels rijzen over de echtheid van de verstrekte gegevens of als er aanvullende omstandigheden moeten worden opgehelderd.

In geval van een negatieve beslissing heeft de aanvrager het recht om in beroep te gaan bij de rechtbank. Gedurende het gerechtelijk proces blijft hij doorgaans in Nederland en behoudt hij het recht op opvang en rechtsbijstand. Als de rechtbank echter de beslissing van de IND steunt, moet de persoon onmiddellijk het grondgebied van het land verlaten, verliest hij het recht op opvang in een opvangcentrum en krijgt hij doorgaans een inreisverbod voor de Schengenzone. Hij kan worden overgebracht naar een speciale instelling ter voorbereiding op zijn terugkeer of, in sommige gevallen, in administratieve detentie worden geplaatst tot het moment van deportatie.

Grensprocedure (GP)

Personen die direct aan de grens (bijvoorbeeld op de luchthaven) asiel aanvragen, kunnen worden onderworpen aan de grensprocedure (GP). Deze procedure kan tot 28 dagen duren, gedurende welke de aanvrager in een gespecialiseerd detentiecentrum nabij de luchthaven Schiphol verblijft.

De procedure begint met een gehoor bij de IND, vergelijkbaar met het gehoor in de kader van de algemene procedure AA/AA+. Echter, als de IND de aanvraag ongegrond acht of van mening is dat deze via de vereenvoudigde procedure moet worden behandeld (bijvoorbeeld als de persoon uit een veilig land komt of status heeft in een andere staat), kan het proces versneld verlopen. De maximale duur van de grensprocedure is 28 dagen.

De procedure kan op verschillende manieren eindigen. Als de IND een positieve beslissing neemt, krijgt de aanvrager toegang tot het land en wordt hij overgebracht naar een open opvangvoorziening, waar hij wacht op toewijzing van gemeentelijke huisvesting. Als de IND van mening is dat er meer tijd nodig is voor een beslissing of dat de omstandigheden van de zaak nader onderzoek vereisen, wordt de zaak overgedragen naar de verlengde procedure en wordt de aanvrager overgebracht naar een regulier opvangcentrum. Het is ook mogelijk dat de procedure wordt beëindigd door de zaak over te dragen naar de algemene procedure, wat ook gepaard gaat met een overplaatsing van een gesloten naar een open voorziening.

Als de IND echter een negatieve beslissing neemt, heeft de aanvrager het recht om in beroep te gaan bij de Nederlandse rechtbank. Tot de voltooiing van de gerechtelijke behandeling blijft hij in het gesloten centrum. In het geval dat de rechtbank de beslissing van de IND steunt, wordt de persoon niet toegelaten tot het grondgebied van het land, krijgt hij een inreisverbod voor de Schengenzone en wordt hij overgebracht naar een instelling waar hij op deportatie wacht. Als de rechtbank echter tot de conclusie komt dat de IND de aanvraag onterecht heeft afgewezen, krijgt de aanvrager toegang tot het grondgebied van het land en vervolgt hij de procedure in de verlengde procedure in een open instelling.

De grensprocedure in Nederland is dus een vorm van voorlopige controle die de autoriteiten in staat stelt ongegronde aanvragen te filteren voordat toegang tot het grondgebied wordt verleend. Ondanks het versnelde en gesloten karakter gaat de procedure gepaard met juridische garanties, waaronder het recht op verdediging, een tolk en beroep.

Procedure voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv)

Alleenstaande minderjarigen doorlopen een speciale procedure (amv), waarbij rekening wordt gehouden met hun leeftijd en kwetsbaarheid. Zij krijgen een voogd van de stichting Nidos, evenals speciale opvang- en ondersteuningsvoorwaarden.

De procedure is van toepassing op personen jonger dan 18 jaar die zonder ouders of voogden in Nederland zijn aangekomen.

Belangrijkste stappen:

Na de aanvraag wordt een herstelperiode geboden, waarin de aanvrager ondersteuning krijgt van VluchtelingenWerk Nederland (VWN) en een advocaat.
Vervolgens doorloopt de minderjarige de reguliere procedure (AA/AA+), maar met inachtneming van zijn leeftijd en kwetsbare positie.
Er wordt een voogd van de organisatie Nidos aangesteld, die helpt met huisvesting, onderwijs, medische zorg en het navigeren door het rechtssysteem.
Als er geen documenten zijn die de leeftijd bevestigen, kan de IND een leeftijdsonderzoek gelasten (bijvoorbeeld een röntgenfoto van de botten).
Bij een afwijzing van het asielverzoek wordt onderzocht of er veilige en passende opvang in het land van herkomst is.
Als blijkt dat terugkeer onmogelijk is vanwege het ontbreken van geschikte opvang, kan de aanvrager een verblijfsvergunning op humanitaire gronden (buitenschuldvergunning) krijgen, op voorwaarde dat hij heeft meegewerkt met de autoriteiten.

Permanente verblijfsvergunning op basis van asiel

Na 5 jaar onafgebroken verblijf in Nederland met een tijdelijke verblijfsvergunning op basis van asiel, kunnen personen een aanvraag indienen voor een permanente verblijfsvergunning. De vereisten omvatten: